عتدال و میانه روی در اصطلاح به معنای انتخاب راه وسط و عدم تمایل به افراط و تفریط را میگویند . قرآن عظیم الشان ، امت اسلام را امت میانه معرفی نموده است.
سیرت پیامبر اسلام محمد صلی الله علیه وسلم سیره معتدل بود. آنحضرت صلی الله علیه وسلم ، رفتار وبرخورد میانه داشت .
پیامبر اسلام در همه ای شئؤن زندگی خویش از افراط وتفریط پرهیز می کرد . اصل اعتدال زندگی را سالم و عاری از تکلف و سختی می سازد .
ریشۀ بسیاری از انحرافات در شئؤن فردی وا جتماعی خارج شدن از مسیر صحیح کمال وهدایت وعدم رعایت توازن بین دواصل عمدۀافراط وتفریط است.
شان عقل اعتدال است وشان جهل عدم اعتدال .
اعتدال در دین مقدس اسلام، قلمرو وسیعی را در بر دارد. ولي علما ٍ ودانشمندان از جمله اعتدال در امور شخصی را به عرصه های مختلفی به شرح ذیل خلاصه وفورمولبندی نموده اند :
اعتدال در عبادت، اعتدال در سخن گفتن، اعتدال در راه رفتن، اعتدال در خوردن و آشامیدن، اعتدال در دنیاطلبی، اعتدال در قهرو غضب، اعتدال در ارضای غریزه جنسی واعتدال در دوستی ودشمنی .
در مورد اعتدال در دوستی ودشمنی باید گفت که دین مقدس اسلام در ایجاد روابط دوستانه وبرادرانه با افراد مسلمان نه تنها تــأکید نموده بلکه از تأسیس این روابط دفاع و جانبداری هم نموده است و این دوستی را سرمایههای ارزنده و گرانبهای میشمارد، ولی با افراط در رفاقت و دوستی مخالف است و خواهان اعتدال در روابط دوستانه میباشد.
در روایت اسلامی آمده است : با دوست خود در حد اعتدال دوستی کن؛ زیرا ممکن است آن دوست، روزی دشمن تو گردد و در دشمنی خود نیز معتدل باش؛ زیرا ممکن است همان دشمن، روزی دوست تو گردد.
بعضی از افراد در دوستی خود افراط میکنند، به طوری که همه اسرار زندگی خویش، حتی مسائل شخصی و خصوصی خویش را نیز با دوست خود در میان میگذارند؛ در حالیکه در بسیاری از اوقات حوادثی بمیان می آیــد که همین شخص روزی دشمن تو خواهد شود. بــرعکس برخی از افراد ، وقتی با کسی دشمن میشوند، در دشمنی خویش چنان افراط میکنند که همه پل ها و راه بازگشت را برخود میبندند.
سعدی میگوید : «هر آن سرّی که داری، با دوست در میان منه، چه دانی که وقتی دشمنگردد، و هر گزندی که توانی به دشمن مرسان که وقتی دوست شود.»
مگر نباید اشتباه کرد که اعتمادبا دوست ، یکی از ریشهدارترین پایههای حیات اجتماعی به شمار میرود و مورد تأیید دین مقدس اسلام و قرآن عظیم الشان وسنت پیامبر بزرگوار اسلام است، اما اعتماد بیش از حد به دیگران، به خصوص در مسائل خطیر و سرنوشت ساز، با موازین عقلی و شرعی ناسازگار است. شرع مقدس در این موارد، رعایت جانب احتیاط و اعتدال را توصیه نموده است.
همچنان در دین مقدس اسلام درحفظ رعایت کردن اعتدال در روابط اجتماعی ، ازبغض افراطی و حب افراطی نهی بعمل آمده است . و وبالعكس در تمام روابط اجتماعی و در دوستی ودشمنی ها اعتدال ومیانه روی توصیه شده است .
نتیجه محبت افراطی پیشیمانی ، ودشمنی افراطی شرمندگی است .طوریکه که گفته شد ، انسان عاقل در رفاقت بی اندازه اعتماد نمی کند ودر شکایت از دوست دیروز خود تندروی هم نمی کند .حب و بغض افراطی سبب نابودی انسان است .
افراط در امور اجتماعی موجب واکنش در جهت تفریط می شودو بالعکس وروند نا سالم جامعه دچار تزلزل کرده وتا زمانی که راه نیکوی اعتدال میان افراط و تفریط نباشد حرکت به سوی کمال ناممکن خواهد بود.
