خوارج کی‌ها هستند و ویژگی‌های خوارج چیست؟

یکی از ویژگی‌های که یک ملت و یک جامعه (در مورد ما امت اسلام) را به‌سوی موفقیت، سربلندی، پیشرفت و پویایی رهبری می‌کند، نشان دادن عکس‌العمل دقیق و حساب‌شده در مقابل حکایات و روندهای جاری است. نشان دادن عکس‌العمل دقیق و حساب‌شده نیازمند شناخت، بررسی، تحلیل منافع و مضرات و داشتن چشم‌انداز همه‌جانبه از حکایات و روندهای جاری می‌باشد. با تأسف امت اسلام در نشان دادن عکس‌العمل و حتی شناخت روندها و حکایات جاری در بیرون از مرزهای امت و داخل مرزهای امت به چالش روبرو بوده و سبب پس‌رفتگی امت بیضاء شده است.

یکی از حکایات مهم داخل مرزهای امت حضور روزافزون و در حال انتشار خوارج و گروه‌ها و افرادی است که مبنای فعالیت‌هایشان را عقاید، اصول و ایدئولوژی‌های خوارج تشکیل می‌دهد و با تأسف اکثر جوانان یا متأثر از آن‌ها بوده و یا به خوارج مبدل گشته‌اند، بناءً مقاله‌ی هذا را برای شناخت ویژگی‌ها، اصول، عقاید و ایدئولوژی این گروه که از صدر اسلام تا اکنون سبب ایجاد اختلافات، قتل مسلمانان، تکفیر، ناامنی و سایر مشکلات شده اند با استفاده از نصوص اسلامی و دیدگاه‌های علمای بزرگ اسلامی به رشته‌ی تحریر میاوریم.

آغاز خوارج برمی‌گردد به زمان حضرت محمد ﷺ که بعداً فکر خوارج در زمان عثمان (رضی‌الله‌عنه) به اوج رسید و در زمان حضرت علی (کرم‌الله‌و‌جهه) به‌شکل یک گروه منظم ظاهر شدند. فکر خطرناک آن‌ها از آغاز بوی خون و خودپرستی داده و نظر به برداشت‌ها و افکار خودساخته خویش خون مسلمانان را مباح می‌دانستند. ویژگی‌های این گروه خطرناک توسط نصوص صریح بیان‌شده است ولی قبل از نصوص، سری می‌زنیم به دیدگاه‌های علمای بزرگ که نظر به نصوص در مورد این گروه اظهارنظر نموده‌اند.

امام نووی (رحمه‌الله) می‌گوید: خوارج یکی از گروه‌های بدعتی است که عقیده دارند مرتکبین گناهان کبیره کافر هستند و عذاب ابدی دوزخ نصیبشان می‌شود^<1>. ابن تیمیه (رحمه‌الله) می‌گوید: آن‌ها از دین خارج‌شده‌اند زیرا جان و مال مسلمانان را حلال می‌دانند و این گروه تنها همان لشکر خاص (زمان علی رضی‌الله‌عنه) نبوده بلکه تا زمان دجال (همیشه) ظهور خواهند کرد^<2>. حافظ ابن حجر عسقلانی (رحمه‌الله) می‌گوید: خوارج کسانی هستند که بدعت می‌کنند و این نام به خاطری به آن‌ها اطلاق می‌شود که علیه خیار امت عمل می‌کنند^<3>. علامه شیخ محمد بن عثیمین (رحمه‌الله) می‌گوید: آن‌ها کسانی هستند که علیه حاکم بغاوت می‌کنند و اتحاد و همبستگی جماعت را می‌شکنند^<4>. امام ابن کثیر (رحمه‌الله) می‌گوید: اگر خوارج گاهی قدرت یابند، آن‌ها تمام زمین، (خصوصاً) عراق و سوریه را مفسد خواهند ساخت. آن‌ها (هیچ) پسر، دختر یا مرد رها نخواهند کرد زیرا آن‌ها به این باور هستند که مردم آن‌قدر مفسد شده‌اندکه اصلاح آن‌ها بدون قتل‌عام ممکن نیست^<5>.

اگرچه نامی از خوارج در قرآن برده نشده است ولی علمای بزرگوار و سلف صالح بعضی از گروه‌های مذمت شده را که در قرآن از آن‌ها یادشده است به خوارج تفسیر کرده‌اند؛ مثلاً در تفسیر آیات سورۀ کهف (قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَالًا “۱۰۳” الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا “۱۰۴” ترجمه: بگو آيا شمارا از زيانكارترين مردم آگاه گردانم، [آنان] كسانى‏ اند كه کوشششان در زندگى دنيا به هدررفته و خود می‌پندارند كه كار خوب انجام می‌دهند) امام طبری می‌نویسد که مراد از این گروه اهل کتاب هستند که در دین خود بدعات را شامل کردند و همچنان در روایت دیگر مراد از این گروه به قول علی (رض) خوارج هستند^<6> و در تفسیر آیۀ یازدهم سورۀ بقره (وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ “11” ترجمه: و چون به آنان گفته شود در زمين فساد مكنيد می‌گویند ما خود اصلاحگريم) حضرت قتاده (رضی‌الله‌عنه) می‌گوید: مقصد از این مردم خوارج نیز هست زیرا جان و مال مسلمانان را حلال می‌دانند^<7> .

البته، هدف ما در این مقاله جمع‌آوری معلومات در مورد خوارج نیست، بلکه هدف ما شناسایی گروه‌ها، نظریات، ایدئولوژی و اصول و عقاید خوارج است تا خویشتن را از فتنۀ آن‌ها به دور نگه‌داریم زیرا در عصر ما این فتنه در کنار سایر فتنه‌های دجالی به اوج رسیده است، چنانچه حضرت محمد (ص) فرموده‌اند: در آخر زمان گروهی (خوارج) پیدا می‌شوند که تازه به دوران رسیده و کم‌خرد و بی‌دانش‌اند، سخنانی از بهترین مردم را (پیامبر ﷺ) می‌خوانند و به سبب تندروی از آئین اسلام آن‌گونه که تیر از کمان به در می‌رود خارج می‌شوند، قرآن می‌خوانند ولی از گلوهایشان پائین نمی‌رود^<8> و علمای بزرگ چون ابن تیمیه (رحمه‌الله) فرموده‌اند که هم‌عقیده بودن با خوارج به معنی شمول در گروه خوارج است و ابن حازم (رحمه‌الله) نیز به همین نظر است: هرکسی که دارای نظریه‌ی خوارج باشد یکی از آن‌ها محسوب می‌شود^<9>، بناءً می‌خواهیم ویژگی‌ها و عقاید این گروه را به بررسی بگیریم.

1. بی‌احترامی و طعن‌زنی در مقابل بزرگان دین و تکفیر مسلمانان و بزرگان دین: اولین بار خوارج در زمان رسول‌الله (ص) ظاهر شدند و با ظهور خویش (معاذ الله) بر رسول‌الله (ص) ایراد گرفتند و بزرگ خوارج زمانی‌که رسول‌الله (ص) غنائم را تقسیم می‌کرد برای رسول‌الله (ص) گفت: (یا رسول‌الله، اعدل؛ ای رسول‌الله انصاف کن) و رسول‌الله (ص) گفت: (من یعدل اذا لم اعدل؛ کی انصاف خواهد کرد اگر من انصاف نکنم؟)^<10> و به روایت دیگر گفت: ( اعدل یا محمد، فما اراک تعدل؛ انصاف کن ای محمد من ترا انصاف کننده نمی‌بینم). بعدها خوارج دست به تکفیر حضرت عثمان و حضرت علی (رضی‌الله‌عنهم) ^<11> نیز زدند.
   
2. بی‌رحمی و واجب‌القتل دانستن کسانی‌که با نظر آن‌ها مخالف باشد: آن‌ها زمانی‌که حضرت علی و حضرت عثمان (رض) را تکفیر کردند و آن‌ها را (معاذ الله) اهل شرک و اهل بدعت ‌دانستند، دنبال اشاعه‌ی نظریات خویش برای افزودن جمع خویش شدند و کسانی را که با نظر آن‌ها مخالفت می‌کردند واجب‌القتل ‌دانستند، چنانچه عبدالله بن خباب (رضی‌الله‌عنه) را به‌خاطر اینکه حضرت علی و حضرت عثمان (رضی‌الله‌عنهم) را کافر نمی‌گفتند ذبح کردند و شکم خانم حامله‌اش را نیز به جرم همدردی به شوهرش دریدند و طفل ناپیدا را از شکم وی بیرون افگندند ^<12>. این گروه همه مسلمانانی را که مخالف نظرشان باشد کافر پنداشته و به بی‌رحمی به قتل می‌رسانند تا حدی‌که حتی حضرت علی (کرم‌الله‌وجهه) را نیز یکی از خوارج بنام ابن ملجم به شهادت رسانید.
   
3. ظاهر دین‌دار و باطن عاری از آن: حضرت محمد (ص) درباره‌ی خوارج فرموده است: زبان خویش را با تلاوت کتاب الله تر نگه می‌دارند ولی قرآن از حلقومشان پایین نمی‌رود (در دل جا نمی‌گیرد)، آن‌ها از دین چنان بیرون می‌روند که تیر از شکار ^<13> و در حدیث دیگری در مورد دین‌داری ظاهری آن‌ها می‌آید که: شما نمازتان را در مقابل نماز آن‌ها و روزه‌ی خویش را در مقابل روزه‌ی آن‌ها حقیر خواهید دانست (بسیار نمازخوان و روزه‌گیر هستند و ظاهر این عبادات را درست رعایت می‌کنند) ^<14>. در زمان حضرت علی (کرم‌الله‌وجهه) زمانی‌که لشکر آن‌حضرت علیه این گروه نزدیک گروه خوارج رسید، صدای تلاوت قرآن همه‌جا طنین‌انداز بود، همه‌ی آن‌ها عابد و زاهد معلوم می‌شدند تا جایی‌که حضرت جندب (رضی‌الله‌عنه) با دیدن کثرت عبادات آن‌ها در تصمیم جنگ با آن‌ها متردد شد.
   
4. تبلیغ دین و سوءاستفاده از آن: خوارج برای گمراه‌سازی و مغزشویی نمودن عوام از نعره‌های اسلامی استفاده می‌کنند و برای قوی ساختن گروه خویش و جذب افراد بیشتر (خصوصاً جوانان) از قرآن استفاده سوء کرده برای افتراق، و به هم زدن وحدت امت اسلام کار می‌کنند. حضرت محمد (ص) فرموده است (یقولون من خیر قول البریة؛ با بهترین و دلکش‌ترین سخنان حرف می‌زنند) ^<15>. حافظ بن حجر عسقلانی در شرح این حدیث می‌نویسد: خوارج برای تأیید موقف خویش از قرآن استفاده می‌کنند طوری‌که برای بار نخست نیز از آیت (لاحکم الا للَّه) استفاده کردند ولی در اطلاق آن کجی وارد کردند ^<16>.
   
5. جوانان بی‌خرد و مغزشویی شده: حضرت محمد (ص) فرموده‌اند که در آخر زمان گروهی (خوارج) که یکی از خصوصیات آن‌ها (أحداث الأسنان سفهاء الأحلام؛ کم سن و سال، و سفیه، از نگاه عقلی ناپخته {کم‌عقل} هستند^<17>) ظهور خواهند کرد. اکثراً شکار گروه‌های خوارج و نظریات و عقایدشان همین جوانان هستند که دین را از علمای خوارج آموخته، توسط آن‌ها مغزشویی می‌شوند و بعد برای مقاصد شوم خوارج چون تکفیر، قتل مسلمانان، شکستن اتحاد امت، نفرت افزایی و غیره استفاده می‌شوند.
   
6. در زمان اختلاف امت ظاهر می‌شوند: تاریخ خوارج نشان می‌دهد که این گروه عاشق اختلاف امت هستند، یا خودشان سبب اختلاف امت می‌شوند و یا از اختلاف به‌وجود آمده سوءاستفاده می‌کنند چنانچه حضرت محمد ﷺ فرموده‌اند: نزدیک است در میان امتم اختلاف و تفرقه ایجاد شود، گروهی از آن‌ها نیک گفتار و بدکردار دارند، و قرآن می‌خوانند اما از گلوهایشان پائین نمی‌رود [مفهوم آن‌را نمی‌دانند و در قلب‌هایشان قرآن و ایمان داخل نمی‌گردد و به قرآن عمل نمی‌کنند، درحالی‌که شعارشان قرآن می‌باشد]، و از دین چنان به‌سرعت خارج می‌شوند چنانچه تیر از شکار خارج می‌شود، و دوباره به دین برنمی‌گردند، همان‌طوری‌که تیر خارج‌شده به کمان برنمی‌گردد، ایشان بدترین مخلوقات روی زمین هستند، و خوشا به حال کسی‌که آن‌ها را بکشد و یا به‌دست ایشان کشته شود، آنان به‌سوی کتاب الله مردم را دعوت می‌کنند درحالی‌که در کوچک‌ترین چیزی بر منهج و راه و روش [نبی ﷺ و صحابه] نیست و پیروی نمی‌کنند، کسی‌که ایشان را بکشد سزاوارتر به رحمت الله نسبت به آن‌ها است، صحابه گفتند: چهره و صورت‌هایشان چگونه است، نبی ﷺ گفت: تراشیدن، و مبالغه در کوتاهی موی سر و ریش^<18>.
   
7. آخرین گروه آن‌ها با دجال ظهور می‌کند: منهج خوارج دارای یک دوره و عصر تاریخی مشخصی نمی‌باشد، که ظهور و زوال، و آثار سلبی مخرب ایشان را در یک عهد و عصر مشخص تاریخی به مطالعه و بررسی گیریم .. بلکه خوارج برمبنای – اخلاق و غلو – ایشان در هر عصر شناخته می‌شوند، طوری‌که جماعتی ازیشان در یک قرن ظاهر می‌شود و بعداً از بین می‌رود، سپس در قرن بعدی جماعت دیگری ازیشان با عین اخلاق و غلو سر بیرون می‌آورند.. تا جایی‌که آخرینشان یکجا با مسیح دجال ظهور می‌کند و علیه مؤمنین به قتال می‌پردازند.. همان‌طوری‌که در حدیث می‌آید: ( پیوسته هر قرن ظهور می‌کنند )، تا آنکه (دجال از میان لشکر بزرگشان بیرون می‌آید) ^<19> و در حدیث دیگری می‌آید: همواره ظهور می‌کنند تا آنکه آخرینشان با دجال یکجا بیرون می‌شود ^<20>.
   
8. متشدد و افراطی در عبادات: اعمال، کردار، عبادات و نظریات گروه خوارج در طول تاریخ بیان‌گر تشدد و افراط است، چنانچه در حدیث می‌آید: آنان در انجام عبادات خیلی غلو و افراط می‌کنند تا جایی‌که بیننده و حتی خودشان بر بالایشان تعجب می‌کنند ^<21>.
   
9. اهل اسلام را می‌کشند و اهل شرک را رها می‌کنند: حضرت محمد (ص) می‌فرمایند: (خوارج) مسلمانان را می‌کشند و کافران و بت‌پرستان را ترک میگویند، اگر من آنان را دریابم همچون هلاکت قوم عاد ایشان را می‌کشم ^<22>.
   
10. آیات نازل‌شده در مورد کفار را اطلاق به مسلمانان می‌کنند: در حدیث می‌آید: این‌ها آیاتی را که در مورد کفار نازل‌شده است، بر بالای مسلمانان حمل می‌کنند؛ بناءً بالای آنان احکام کافران را مرتب ساخته و با ایشان به‌مانند کافران معامله می‌کنند ^<23>..!
    
11. خون ناحق می‌ریزانند: چنانچه حضرت محمد ﷺ فرموده است: آنان خون‌های مسلمانان ( و غیرمسلمانان از اهل ذمه و امان .. را ) به‌ناحق می‌ریزانند ^<24> .
    
12. به آیات محکمات ایمان می‌آورند و در متشابهات هلاک می‌شوند ^<25>.
    
13. پایگاه سازی در یک منطقه خاص: آن‌ها یک منطقه خاص را برای کارروایی علیه مسلمانان استفاده کرده جمع می‌شوند چنانچه در زمان حضرت علی (کرم‌الله‌وجهه) چنین کردند و هیچ‌گاه حاضر نیستند با اهل حق بحث و گفتگو کنند ^<26> (در حقیقت میگویند یا راه ما یا هیچ راهی دیگری).
    
14. خون اقلیت‌های غیرمسلمان را حلال می‌پندارند ^<27>.
    
15. خروج مسلحانه علیه حکومت ظالم و فاسق را فرض قرار می‌دهند ^<28>.
    

مقاله‌ی هذا از ذکر تمام خصایص و ویژگی‌های گروه خطرناک خوارج عاجز است ولی ویژگی‌های عمده‌ی آن‌ها در اینجا ذکر شد تا مسلمانان و خصوصاً جوانان مسلمان از ویژگی‌ها، طرز فکر و عقاید آن‌ها آگاه شده، خود را از آن‌ها بر حذر دارند و علیه این نوع طرز فکر به مبارزه بپردازند. عصر ما شاهد یک تغییر قابل‌ملاحظه‌ی در انقلاب فکری جوانان مسلمان است و جوانان به‌طور گسترده راه گمراهی را رها کرده و به‌سوی راه حق قدم می‌نهند ولی در این راه بر علاوه‌ی هزاران دام ابلیسی دام خوارج نیز نهاده شده است تا جوانان را شکار خویش کند تا به‌عوض اینکه این جوانان به‌سوی حق‌گرایی اسلامی، اتحاد امت، تحمل‌پذیری و اصلاح کار کنند، دست به نفرت پراگنی، بزرگ جلوه دهی اختلافات، تکفیر، تفسیق و بیگانه سازی سایر مسلمانان زده و ترویج خشونت کنند.

خوانندگان گرامی به امید اینکه تحقیق بیشتر در مورد خوارج کنید و خویشتن را، فکر خویش را، گروهی که آن‌را دوست دارید و یا تحت پرچم آن حرکت می‌کنید دقیق بررسی کنید و اگر نشانه‌ی از خوارج در خویشتن می‌بینید به اصلاح آن بپردازید، اگر این نشانه‌ها را در گروهی می‌بینید یا آن‌را اصلاح کنید و یا هم از آن دوری‌کنید و کسانی را که با این فکر می‌یابید نخست کوشش کنید تا از این راه ‌دست بردارند و اگر دست‌بردار نبودند از آن‌ها نیز دوری‌کنید، چنانچه ابن تیمیه (رحمه‌الله) فرموده است: نبی ﷺ بر علاوه‌ی این احادیث برای ما خبر داده است که آن‌ها [خوارج] پیوسته تا هنگام خروج دجال ظهور می‌کنند، و مسلمانان به این امر اجماع کرده‌اند که خوارج صرفاً در همین گروه [کسانی‌که علیه علي رضی‌الله‌عنه خروج کرده بودند] و همچنان در عین صفات و خصائل مختص نمی‌باشند، از همین جهت صحابه این احادیث را به گونه مطلق آن حمل می‌کردند. و خوارج گروهی است که ذم و رد ایشان، و تحذیر و اجتناب از آنان و از شرشان به زبان نبی ﷺ، و جمیع سلف صالح وارد آمده است ^<29>.

به امید بیداری امت اسلام!

منابع:

1. شیخ الاسلام داکتر محمد طاهرالقادری؛ دهشت گردی اور فتنه خوراج (2010)؛ صفحه 351
   
2. همان؛ صفحات 351-352
   
3. همان؛ صفحه 352
   
4. Shaykh Badr ibn Muhammad al-Badr al-Anazy; Translated by Abu Afnaan Muhammad Abdullah; The Description of the Khawarij; p 3
   
5. امام ابن کثیر؛ البدایه و النهایه؛ 10/584
   
6. طبری؛ جامع البیان؛ جلد 16؛ صفحات 33-34 نقل در (شیخ الاسلام داکتر محمد طاهرالقادری؛ دهشت گردی اور فتنه خوراج (2010)؛ صفحه 365)
   
7. ابو حفص حنبلی؛ اللباب فی علوم الکتاب؛ جلد 13؛ صفحۀ 175 نقل در (شیخ الاسلام داکتر محمد طاهرالقادری؛ دهشت گردی اور فتنه خوراج (2010)؛ صفحه 366)
   
8. صحیح مسلم؛ باب التَّحْرِيضِ عَلَى قَتْلِ الْخَوَارِجِ؛ حدیث 1066
   
9. Shaykh Badr ibn Muhammad al-Badr al-Anazy; Translated by Abu Afnaan Muhammad Abdullah; The Description of the Khawarij; p 4
   
10. صحیح بخاری؛ کتا الادب؛ حدیث 5811
    
11. ابوبکر الآجری؛ کتاب الشریعه؛ باب ذهم الخوارج و سوء مذهبهم و اباحت القتالهم، و ثواب من قتلهم و قتلوه
    
12. ابن الاثیر؛ الکامل فی التاریخ؛ جلد 3؛ صفحه 219 نقل در (شیخ الاسلام داکتر محمد طاهرالقادری؛ دهشت گردی اور فتنه خوراج (2010)؛ صفحه 396)
    
13. صحیح بخاری؛ کتاب المغازی؛ حدیث 4094
    
14. صحیح بخاری؛ کتا الادب؛ حدیث 5811
    
15. متفق علیه
    
16. فتح الباری؛ جلد 6؛ صفحه 354
    
17. متفق علیه
    
18. رواه أبو داود، مشکاة المصابیح: 3543، صححه آلبانی في التخریج
    
19. صحیح سنن ابن ماجه: 174
    
20. صحیح سنن ابن ماجه: 143
    
21. صحیح مسلم؛ حدیث 1066 همچنان مجموع الزواید
    
22. متفق علیه
    
23. صحیح بخاری؛ حدیث 6995
    
24. صحیح مسلم؛ حدیث 1064
    
25. قال ابن حجر في الفتح 313/12: إسناده صحیح.
    
26. شیخ الاسلام داکتر محمد طاهرالقادری؛ دهشت گردی اور فتنه خوراج (2010)؛ صفحه 486
    
27. حاکم؛ المستدرک؛ جلد 2؛ صفحه 166 حدیث 2657
    
28. ابن تیمیه؛ مجموع الفتاوی؛ جلد 13؛ صفحه 31
    
29. عبدالمنعم مصطفی حلیمة-أبو بصیر الطرطوسي-؛ مترجم باللغة الفارسیة؛ اینست صفات خوارج از آنها برحذر باشید!!!؛ صفحه 7